भाद्र २४ वीरगन्ज । नेपाल–भारत ऐतिहासिक पेट्रोलियम पाइपलाइन मोतिहारी–अम्लेखगञ्ज पाइपलाइनको मंगलबार औपचारिक उद्घाटन भएको छ ।
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदीले विद्युतीय माध्यम रिमोटद्वारा पाइपलाइनको औपचारिक उद्घाटन गरेका हुन् । ओलीले सिंहदरबार र मोदीले दिल्लीबाट रिमोर्टमार्फत पाइपलाइनको उद्घाटन गरेका हुन् ।
पेट्रोलियम पाइपलाइनको सुरुवात भएसँगै अब नेपालमा तेल ढुवानी सहज हुने भएको छ । अब ढुवानी लागत, बाटोको कठिनाइ, जोखिमता लगायतका विविध समस्याहरु हल हुने र यसले पेट्रोलियम पदार्थको बजार मूल्यमा समेत फरक पार्ने नेपाल आयल निगमले जनाएको छ ।
मोतिहारी–अमलेखगञ्ज पाइपलाइन नेपालतर्फ ३६ किमी र बाँकी २७।२ किमी भारततर्फ गरी कुल ६९।२ किलोमिटर पाइपलाइन बिछ्याइएको हो ।
पाइपलाइनबाट इन्धन ल्याइन थालेपछि ढुवानी खर्च कम भई नेपाली बजारमा उपभोक्ताले राहत पाउन थालेका छन् । भारतको मोतिहारीदेखि नेपालको अमलेखगञ्जसम्मको पेट्रोलियम पाइपलाइन परियोजना सञ्चालनमा आएसँगै नेपाल आयाल निगमले इन्धनको मूल्य समायोजन गरी आज मध्याह्न १२ बजेदेखि लागू हुने गरी डिजेल÷मट्टितेल र पेट्रोलमा प्रतिलिटर रु दुईरदुई घटाएपछि उपभोक्तालाई राहत भएको हो । मूल्य घटेसँगै प्रतिलिटर डिजेल÷मट्टितेल रु ९५ र पेट्रोल रु १०७ कायम भएको छ । यसअघि पेट्रोलको मूल्य रु १०९ र डिजेल÷ मट्टीतेलको मूल्य प्रतिलिटर रु ९७ थियो । पाइपलाइनका कारण ढुवानी खर्च जोगिने भएपछि स्वचालित प्रणालीमा भाउ बढेमा कम प्रतिशतमा वृद्धि हुनेछ । पाइपलाइनाबाट इन्धन भित्र्याउन थालेपछि वार्षिक रु दुई अर्बभन्दा बढी ढुवानी खर्च बचत हुनेछ ।
पहिलो चरणमा पाइपलाइन मार्फत डिजेल आपूर्ति गरिएको छ । पर्याप्त पूर्वाधार र भण्डारण व्यवस्थापन पछि भने मट्टीतेल र पेट्रोल समेत सोही पाइप मार्फत ढुवानी गरिने इन्डियन आयल निगम र नेपाल आयल निगमले बताएको छ । अहिले अमलेखगञ्ज पेट्रोल पम्प डिपोमा १६ हजार किलोलिटर तेल भण्डारण क्षमता रहेको छ ।
डिपोमा तेल आपूर्तिसँगै तेलको परीक्षण, सप्लाई र भण्डारण सम्मका सबै व्यवस्थापन मिलाइएको छ ।
यसअघि भारतको रक्सौल नाकाबाट दैनिक १५० भन्दा बढी गाडीमा पेट्रोल र डिजेल आउने गरेकामा त्यसको ढुवानी खर्च पूरै बचत हुनेछ । पाइपलाइनका लागि अतिरिक्त कर्मचारी र बिजुली खर्च लाग्ने छैन । यसरी नयाँ प्रविधिबाट तेल आउँदा प्रतिलिटर ६० पैसासम्म कम पर्न आउने अनुमान गरिएको छ ।
परियोजना शुरु भएपछि वार्षिक करीब रु दुई अर्ब बचत हुने निगमको अनुमान छ । हाल भारतबाट छ हजार किलोलिटर डिजेल र एक हजार किलोलिटर पेट्रोल आयात हुँदै आएको छ । यस परियोजनाले मासिक रु एक अर्ब २९ करोड घाटामा रहेको निगमलाई पनि घाटापूर्तिमा सघाउनेछ । नेपालमा पेट्रोलभन्दा डिजेलको माग बढी भएकाले हालका लागि यसबाट डिजेल ल्याइनेछ । आवश्यकताअनुसार चौबीसै घण्टा चल्ने यो पाइपलाइनबाट प्रतिघण्टा २०० किलोलिटर तेल झर्ने क्षमता छ ।
नेपाल आयल निगमका अमलेखगञ्ज डिपो ९क्षेत्रीय कार्यालय०का प्रमुख प्रदीप यादवका अनुसार परियोजनाको ‘पाइपिङ’ प्रणालीअन्तर्गत मेकानिकल र सिभिलकार्य गत महीना सकिए पनि शुभारम्भको मिति आज जुरेकाले डिजेल ल्याउन शुरु गरिएको हो । भारतीय पक्षले नेपालका २५ कर्मचारी र प्राविधिकलाई लखनऊमा दुई साताको तालीम दिएको थियो भने अबको एक वर्षसम्म परियोजनालाई प्राविधिक सहयोग गर्नेछ ।
दक्षिण एशियामै पहिलो अन्तरदेशीय पाइपलाइन
नेपालतर्फ ३६ दशमलव २ र भारततर्फ ३३ किलोमिटर गरी कूल ६९ दशमलव २ किलोमिटर दूरीमा पाइपलाइन बिछ्याउने कार्य सम्पन्न भई यसअघि परीक्षणका रुपमा पाइपबाट डिजेल ल्याइसकिएको छ । यो दक्षिण एशियामै पहिलो अन्तरदेशीय ९क्रस बोर्डर० पाइपलाइन परियोजना हो ।
पाइपलाइनबाट डिजेल, पेट्रोल ल्याउन थालेपछि यसको प्रविधिबाट सम्पूर्ण सूचना ९विवरण० नियन्त्रण कक्षमा जानकारी हुने प्रणाली विकास गरिएको छ । कति आएको, चुहिएको, रोकिएको वा कुनै अवरोध भएमा त्यसको सूचना कम्प्युटर प्रणालीमा जानकारी हुनेछ ।
शुरुमा रक्सौल–अमलेखगञ्जसम्म पाइपलाइन बिछ्याउने भनिएकामा भारतीय आयल निगमले रक्सौलको डिपो मोतिहारीमा सारेकाले मोतिहारीदेखि नै पाइप बिछ्याइएको हो । भारतको बरौनीबाट पटना, कानपुर, सेवान, मोतिहारी हुँदै अमलेखगञ्जमा इन्धन आउनेछ । पाइपलाइन शुरु भएपछि दुई देशको सीमामा हुने अन्य तनाव वा सवारी जामले आपूर्तिमा कुनै अवरोध गर्ने छैन । पाइपलाइनबाट इन्धन ल्याउन थालिएपछि प्रदूषण कम पनि हुनेछ ।
पाइपलाइनलाई प्रथम चरणमा अमलेखगञ्जदेखि चितवनसम्म जोड्न ‘फाष्टट्र्याक’को आवश्यक सम्भाव्यता अध्ययन गरी विस्तृत प्रतिवेदन भइरहेकको निगमले जनाएको छ । पाइपलाइन निर्माण, डिपो निर्माण तथा जग्गा खरीद आदि कार्यलाई छुट्टै परियोजनाको रुपमा संरचना, कार्यविधि आदि बनाई व्यवस्थित तबरबाट अघि बढाइन पनि तयारी भएको छ ।
एलपी ग्यास तथा प्राकृतिक ग्यासको पाइपलाइनको सम्भाव्यता अध्ययन तथा चीनको केरुङदेखि त्रिशूली वा धादिङसम्म पाइपलाइन विस्तार गर्न सम्भाव्यता अध्ययनको कार्य अगाडि बढाइने निगमले जनाएको छ ।
पेट्रोलियम पदार्थको मागअनुसार बिनाकुनै बाधा अवरोध सहजरूपले आपूर्ति गर्न, गुणस्तर कायम राख्न तथा नोक्सानी कम गर्न भारतीय आयल निगमले रक्सौल डिपोदेखि निगमको इन्धन डिपो अमलेखगञ्जसम्म पेट्रोलियम पदार्थको ढुवानी गर्न पाइपलाइन बिछ्याउन सघाएको हो । परियोजना निर्माणका लागि प्रधानमन्त्री ओलीको पहिलो औपचारिक भारत भ्रमणका क्रममा भारत सरकार र नेपाल सरकारबीच २०७२ भदौ ७ मा हस्ताक्षर भएको थियो ।
सन् २०१५ अगष्ट २५ मा भारतीय आयल निगम र नेपाल आयल निगमबीच सम्झौता भएको थियो । नेपालतर्फ २०७५ वैशाखदेखि पाइपलाइन बिछ्याउन शुरु गरिएको थियो । ७ मार्च २०१८ मा सम्पन्न हुने भनिएको यो परियोजनाअन्तर्गत पाइप बिछ्याउने कार्य ३० जुन २०१९ मा सम्पन्न भएको थियो ।
मूल सडक ९हाइ–वे० र अप्टिकल फाइबरसँगै जमिनमुनि साढे दुई मिटर गाडिएको यो पाइप बिछ्याउने परियोजनाको हालसम्मको खर्च भारतीय पक्षले व्यहोरेको छ । परियोजनाको कूल बजेट भारु २७५ करोड रहेकामा भारु ७५ करोड नेपालले व्यहोर्ने सम्झौता भएको थियो । दूरी बढेपछि यसको बजेट वृद्धि भई भारु ३२४ करोड लाग्ने अनुमान गरिएको छ ।
परियोजनाअन्तर्गत अमलेखगञ्ज डिपोमा रहेका चार वटा भण्डारण ट्याङ्कीलाई रेक्टोफिटिङ गरिएको छ । यसमा दुई वटा चार हजार १०० किलोलिटर र दुई वटा तीन हजार ९०० किलोलिटर भण्डारण क्षमताका छन् । भण्डारणस्थलमा आगलागी नियन्त्रणका लागि ठूलाठूला पानीका पाइप बिछ्याइएकोे छ । ‘टेलिकम्युनिकेसन एण्ड इन्स्ट्रमेन्टेसन’, ‘केवुलिङ’ पनि गरिएको छ । सोही स्थानमा २४ वटा ‘लोडिङ बे’ प्रयोगशाला बन्ने प्रक्रियामा छ ।
यस प्रकारको परियोजना नेपालमै पहिलो भएको र प्रज्वलनशील तथा संवेदनशील विषय भएकाले सुरक्षा र अन्य व्यवस्थापनका लागि नेपाली सेनाको सहयोगमा निगम गम्भीरताका साथ लागिरहेको छ । गाडीबाट ढुवानीको तुलनामा भने पाइपलाइनबाट तेल ल्याउँदा सैयौँ गुणा सुरक्षित हुने निगमको भनाइ छ ।
